Türkiye’de 40 yılı aşkın süredir doğada papağanlar görülmektedir. Özellikle büyük şehirlerdeki kent merkezlerinde görülen papağanlar son yıllarda herkesin dikkatini çekmeye başlamıştır. Anadolu ve Trakya’ya özgü olmayan bu türlerin Türkiye’deki durumu bilinmediği için izlenmesi gereklilik arz etmektedir. Bu nedenle, 2016 yılında internet temelli bir Vatandaş Bilimi çalışması olan Türkiye Papağan Sayımlarına başlanmıştır. Bu çalışmada Google tarafından sağlanmış olan tasarım ve teknoloji araçlarından yararlanılmıştır. Gözlemcilerin veri girişini yapması için bir form oluşturulmuştur. Hata payını azaltıcı ve tür tanımlamayı kolaylaştırıcı araçlar ile veri yönetim sistemi geliştirilmiştir. Farklı görselleştirme tekniklerinden yararlanılmıştır. Üç yılda 29 ilden 1.068 gözlemcinin katılımıyla toplam 11 papağan türü tespit edilmiştir. Vatandaşların gözlem kayıtlarına göre egzotik papağanların popülasyonları kentsel alanlar ile sınırlanmıştır. Papağanların yayılış alanını tarım arazilerine doğru genişletmesi istenmeyen bir durumdur. Papağanların bu durumu hakkında daha fazla bilgi edinmek için ülke genelinde geniş bir halk desteğine ihtiyaç duyulmaktadır. Bu nedenle bu izleme çalışması gelecek yıllarda daha da geliştirilerek devam edecektir. Gelecekte Türkiye’de internet temelli vatandaş bilimi çalışmaları daha da yaygınlaşacak ve disiplinler arası ve disiplinler ötesi çalışmalar ön plana çıkacaktır.
Papağan Sayımları’nda veri onay sistemi
Farklı papağan türleri gözlemiş olan vatandaşlar için
diğer tür seçeneği eklenmiştir. Farklı türden papağan kayıtları için
gözlemciler ile iletişime geçilmiştir. Bu gözlemciler e-posta ile bildirimde
bulunarak gözlemlerinin detayını paylaşmıştır. Gözlemlerin güvenilirliğini
arttırmak için bütün kayıtların fotoğraf ve videolar ile desteklenmesi
istenmiştir. Görsel kanıtlar ile desteklenmeyen gözlemler muhtemel, görsel
kanıtlar ile desteklenen gözlemler kesin kayıt olarak kabul edilmiştir. Gözlem
güvenilirliğinde gözlemcinin kuş gözlem bilgi düzeyi de değerlendirilmiştir.
Yeşil ve İskender papağanı
arasındaki morfolojik benzerlikler olması nedeni ile kuş gözlemciliğine yeni
başlayan gözlemciler ve vatandaşlar tarafından yanlış teşhis edilebilmektedir.
Vatandaşların gözlem deneyimi ve dikkati arttıkça daha doğru tür teşhisi
yapmaktadırlar. Bu bağlamda kafes kaçkını olarak görülen türler arasından en
dikkat çekici olan Erikbaş papağan (Psittacula
cyanocephala)’dır. Genel morfolojisi Yeşil papağan ve İskender papağana
benzeyen bu türü ayırt etmek için daha fazla dikkat ve gözlem bilgisi
gerekmektedir. Ancak birey yakından görüldüğünde kafa, gaga, göz, omuz, kuyruk
rengi, kuyruk şekli ve diğer ayırt edici özellikleri fark edilebilmektedir.
Türkiye’de doğada gözlenmiş
olan Psittacula cinsine ait papağan
türleri: a) Yeşil papağan (Fotoğraf: Hasan Ulusoy), b) İskender papağanı
(Fotoğraf: Uğur Kırkıncı), c) Erikbaş papağan (Fotoğraf: Doruk Taylan)
Projenin üç yıllık süreçteki
gelişimi kronolojik olarak ifade edilmiştir
Türkiye’de papağanların tarım arazilerine doğru yayılış alanını
genişletmesi istenmeyen bir durumdur. Böyle bir durumda bu türlerin yönetilmesi
gereklidir. Bu bilgiye ulaşabilmek için geniş bir halk desteğine ve ulusal
ölçekli araştırmalara ihtiyaç duyulmaktadır. Türkiye’de iki’si üreyen
popülasyonlar kurmuş, dokuz’u kafes kaçkını olarak görülmüş toplam 11 papağan
türü gözlenmiştir. Vatandaşların katkısı ile egzotik papağanların Türkiye
dağılımı, ekolojik, ekonomik ve sosyal etkileri hakkında bir veri tabanı
kurulmuştur. Tür dağılımları ve güncel etkilerinin gelecekteki değişimini
değerlendirmede vatandaşların katkısı oldukça önemli olacaktır. Gözlemcilerin
bilgi düzeyi, kapasitesi, farkındalığı ve dikkati arttıkça papağanlar ile
ilgili çok farklı gözlemler kayıt edilebilecektir. Bu nedenle bu izleme
çalışması internet temelli yeni yaklaşım ve teknikler geliştirilerek gelecek
yıllarda da devam edecektir.
Teşekkürler:
Papağan sayımları için gözlem formunu dolduran, e-posta ile gözlemlerini
ve fotoğraflarını paylaşan vatandaşlara
(http://trpapagansayimlari.blogspot.com/search/label/G%C3%B6zlemciler),
makalede yer alan papağan fotoğraflarını gönderen Hasan Ulusoy, Uğur Kırkıncı
ve Doruk Taylan’a teşekkür ederim.
Daha detaylı bilgi için kaynak:
Per, E., 2019. İnternet temelli araçların egzotik papağanların izlenmesine katkısı. Turkish Journal of Forestry, 20(4): 466-473. DOI: 10.18182/tjf.603520
